بر اثر حوادث و پیش‏آمدها و امور مالى و خانوادگى و گاهى کم ظرفیتى‏ها بین دو دوست مسلمان، دو ملت مسلمان، دو خانواده مؤمن، دو زن و شوهر، پدر و مادر، فرزند و مادر، معلم و متعلم، دو شریک در کار، نزاع و اختلاف پیش مى‏آید. چه بهتر که خود اینان در پى قوانین ثمربخش الهى به صلح و مصالحه با هم برخیزند و اگر نشد بر سایر مؤمنان و افراد مسلمان است که براى اصلاح و صلح بین آنان حرکت کنند که این حرکت به فرموده امام صادق علیه السلام زکات پا است و این حرکت در پیشگاه حضرت حق از ثواب بسیار عظیم برخوردار است.

قرآن مجید در آیات متعددى به این حقیقت ثمربخش امر مى‏کند و از مردم مى‏خواهد براى صلح بین افرادى که نزاع دارند بپا خیزند و به این امر مهم الهى اهتمام ورزند.

[فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ‏].

پس اگر مؤمن هستید [نسبت به انفال‏] از خدا پروا کنید و [اختلاف و نزاع‏] بین خود را اصلاح نمایید و از خدا و پیامبرش اطاعت کنید.

[وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَى الْأُخْرى‏ فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّى تَفِی‏ءَ إِلى‏ أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ* إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ‏] «1».

و اگر دو گروه از مؤمنان با یکدیگر بجنگند میان آن‏ها صلح و آشتى برقرار کنید و اگر یکى از آن دو گروه بر دیگرى تجاوز کند، با آن گروهى که تجاوز مى‏کند، بجنگید تا به حکم خدا باز گردد. پس اگر بازگشت، میانشان به عدالت و انصاف، صلح و آشتى برقرار کنید و همواره دادگرى را پیشه سازید که خدا دادگران را دوست دارد.* جز این نیست که همه مؤمنان با هم برادرند؛ بنابراین [در همه نزاع ها و اختلافات‏] میان برادرانتان صلح و آشتى برقرار کنید و از خدا پروا نمایید که مورد رحمت قرار گیرید.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله در خطبه‏اى فرمودند:

هر کس براى صلح بین دو نفر حرکت کند، ملائکه تا وقت بازگشت به او درود فرستند و اجر شب قدر به او عطا شود و هر کس براى جدایى بین دو نفر حرکت کند به قدر اجر اصلاح کننده، بار در پرونده او خواهد آمد و لعنت حق بر او حتم خواهد گشت تا داخل جهنم گردد و در آنجا عذابش دو چندان خواهد بود «2».

و نیز آن حضرت فرمود:

مَنْ مَشى‏ فى إصْلاحٍ بَیْنَ إمْرَءَةٍ وَزَوْجِها أعْطاهُ اللّهُ اجْرَ ألْفَ شَهیدٍ قُتِلُوا فى‏سَبیلِ اللّهِ حَقّاً وَکانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ یَخْطُوها وَکَلِمَةٍ فى ذلِکَ عِبادَةُ سَنَةٍ قیامٌ لَیْلُها وَصِیامٌ نَهارُها.

هر کس براى آشتى بین زن و شوهر حرکت کند، ثواب هزار شهید کشته شده به حق را در راه خدا دارد و براى هر قدم و هر کلمه‏اى در این راه ثواب یکسال عبادت براى اوست که شب‏هایش به قیام و روزهایش به روزه گذشته باشد.

فى وَصِیَّةِ مَوْلانا أمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه السلام عِنْدَ الْوَفاةِ قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله یَقُولُ: صَلاحُ ذاتِ الْبَیْنِ أفْضَلُ مِنْ إقامَّةِ الصَّلاةِ وَالصَّوْمِ، وَإنَّ الْمُبیرَةَ وَهِىَ الْحالِقَةُ لِلدّینِ فَسادُ ذاتِ الْبَیْنِ وَلا قُوَّةَ إلّابِاللّهِ‏ «2».

در وصیت امیرالمؤمنین علیه السلام هنگام وفات آمده: از رسول خدا شنیدم مى‏فرمود: اصلاح بین دو نفر بهتر از اقامه نماز و روزه است و قطع کننده دین انسان به حقیقت فساد ایجاد کردن بین دو نفر است و قوتى نیست مگر به خدا.

امام کاظم علیه السلام فرمود: در انجیل آمده:

طُوبى‏ لِلْمُصْلِحینَ بَیْنَ النَّاسِ اولئِکَ هُمُ الْمُقَرَّبُونَ یَوْمَ الْقِیامَةِ.

خوشا به حال اصلاح کنندگان بین مردم، اینان در قیامت از مقربان هستند.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله در آویختگان به شاخه‏هاى درخت طوبى فرمود:

وَمَنْ أصْلَحَ بَیْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَالْوالِدِ وَوَلَدِهِ وَالْقَریبِ وَقَریبِهِ وَالْجارِ وَجارِهِ وَالأجْنَبِىِّ وَالْأجْنَبِیَّةِ فَقَدْ تَعَلَّقَ مِنْهُ بِغُصْنٍ‏.

کسى که بین زن و شوهر و پدر و فرزند و دو قوم و خویش و همسایه و همسایه و غریبه و غریبه، اصلاح کند به شاخه آن آویخته است.